P-Notes (Participatory Notes) là một loại chứng chỉ tham gia đầu tư. Về cơ bản đây là một dạng công cụ tài chính phái sinh được phát hành riêng cho nhà đầu tư nước ngoài (NĐTNN) bởi các tổ chức đầu tư đang hoạt động tại những TTCK mới nổi.
Dựa trên một danh mục cổ phiếu mà một tổ chức tài chính hoạt động tại thị trường này đang nắm giữ, thường là những cổ phiếu lớn, có thanh khoản tốt, mang tính đại diện thị trường, tổ chức này sẽ phát hành P-Notes cho nhà đầu tư nước ngoài không muốn hoạt không có điều kiện đầu tư trực tiếp vào các quỹ đầu tư trong thị trường đó. Tại Việt Nam hiện nay có 4 ngân hàng lớn tham gia phát hành P-Notes là Citigroup, Deutsche Bank, HSBC, Merrill Lynch.
P-Notes đặc biệt thu hút nhờ đặc điểm vừa mang tính chất của một chứng chỉ quỹ, vừa mang tính chất của một công cụ thanh toán tương tự như thương phiếu. Dòng tiền này thường mua vào cổ phiếu rất nhanh và mạnh, tương đồng với diễn biến của khối ngoại thời gian vừa qua.
Cụ thể:
Năm phiên giao dịch gần đây (26/02 -01/03/2024), khối ngoại mua ròng 4/5 phiên nhưng tính chung 5 phiên thì khối ngoại vẫn bán ròng. Tổng kết, khối ngoại đã có 9 tháng bán ròng liên tiếp (07/2023 – 02/2024) với giá trị hơn 29,000 tỷ đồng. Điều này phản ánh áp lực chốt lời của khối ngoại sau giai đoạn mua ròng mạnh gần 30,000 tỷ giai đoạn tháng 11 – 12/2022 với giá vốn bình quân tương đương VN-Index dưới 1,050 điểm. Như vậy, lượng mua ròng bắt đáy giai đoạn trước gần như đã chốt lời trong 9 tháng vừa qua.
Theo thông tin hành lang, lượng mua ròng những phiên gần đây tập trung ở một số leader ngành như HPG, SSI, DGC, VND, BID, MSN, HCM,… là các mã mua theo diện P-Notes qua cổng 2 quỹ ngoại là Dragon Capital và Vinacapital. Đối lập, nhóm quỹ mở lại đang có xu hướng rút ròng khoảng 23 triệu USD trong tuần qua. Điều này phản ánh một phần hoạt động P-notes sẽ mang tính ngắn hạn hơn và không bền vững.
Đặc điểm dòng tiền P-Notes
Đầu tư thông qua P-Notes, các chủ thể tham gia không cần phải đăng ký với các cơ quan quản lý và không chịu ràng buộc bởi các thủ tục hành chính tại các nước bản địa như đăng ký mở tài khoản và thủ tục về quản lý ngoại hối.
Vì vậy, dòng tiền đầu tư qua P-Notes có thể thay đổi rất nhanh và thường được cho là mang tính đầu cơ. Ngoài ra, vì khó xác định chủ sở hữu thực sự của dòng tiền nên cũng có những lo ngại về việc rửa tiền thông qua hoạt động đầu tư bằng P-Notes.
So sánh với P-notes, ETF là một công cụ hoàn toàn vượt trội
Việc phát hành dựa trên danh mục cổ phiếu cơ sở này khiến P-Notes có đặc tính tương tự như một chứng chỉ quỹ đầu tư dành cho nhà đầu tư nước ngoài, chẳng hạn như ETF (Exchange-Traded Fund).
Ưu điểm của quỹ ETF:
- Minh bạch: Nhà đầu tư biết rõ danh mục tài sản của quỹ và chi phí quản lý quỹ ETF
- Thanh khoản: Thanh khoản của ETFs được đảm bảo qua. Giao dịch chứng chỉ quỹ theo phương thức giao dịch truyền thống trên sàn và Nghiệp vụ Creation.redemption với nhà tạo lập thị trường.
- Đa dạng hóa. Danh mục ETFs là một rỗ các chứng khoán thỏa mãn các điều lệ của quỹ và ETFs đầu tư vào các loại tài sản khác nhau như cổ phiếu, trái phiếu, hàng hóa…
- Linh hoạt: ETFs được niêm yết và giao dịch tại bất kỳ thời điểm nào khi mở cửa và giá Chứng chỉ quỹ (CCQ) được thị trường quyết định thông qua giao dịch trên sàn.
- Chi phí: ETFs là phương thức có thể đa dạng hóa danh mục đầu tư với chi phí thấp. Chi phí quản lý quỹ của các quỹ ETFs cũng thấp hơn đáng kể so với các quỹ tương hỗ.
Nguy cơ và lợi ích của P-Notes
Nguy cơ
Với đặc tính không cần thông tin người sở hữu P-Notes, có nhiều ý kiến cho rằng hình thức đầu tư mới này sẽ làm tăng nguy cơ những biến động bất lợi đối với TTCK từ dòng tiền không rõ nguồn gốc và tạo cơ hội cho hoạt động rửa tiền.
Tại nhiều TTCK mới nổi, nguồn vốn được các tổ chức đầu tư huy động từ phát hành P-Notes thường chiếm một tỷ trọng lớn trong tổng số vốn đầu tư nước ngoài trên thị trường. Câu hỏi được đặt ra với các cơ quan quản lý là làm thế nào để nắm bắt và quản lý tốt những rủi ro trên thị trường nhằm đảm bảo quyền lợi cho giới đầu tư trong nước, cũng như sự phát triển bền vững của thị trường trước một lượng vốn lớn từ bên ngoài như vậy, khi hoàn toàn không có một thông tin nào về chủ thể đứng sau lượng vốn đó?
Hơn nữa, liệu có hay không sự tồn tại của các hoạt động rửa tiền có tổ chức đằng sau các khoản vốn đầu tư “nặc danh” thông qua P-Notes?
Lợi ích
Mặc dù cũng là một dạng công cụ phái sinh nhưng P-Notes hầu như không có những tính của các loại công cụ phái sinh khác như swaps, options, hay futures phổ thông nên nguy cơ tạo ra những biến động bất lợi khó dự báo từ công cụ này không lớn lắm.
Mặc khác, việc quảng bá sản phẩm P-Notes của các tổ chức phát hành sẽ gián tiếp quảng bá thị trường chứng khoán Việt Nam ra thế giới. Ngoài ra, do P-Notes dễ mua dễ bán, nên việc huy động vốn qua P-Notes trở nên dễ dàng hơn, đồng nghĩa với việc gia tăng vốn cho thị trường chứng khoán.
Không phủ nhận dòng vốn từ P-Notes thường khó nắm bắt và mang tính ngắn hạn, nhưng nó có thể góp phần tạo thanh khoản cho thị trường, bởi P-Notes thường chỉ “đóng gói” các blue-chips. Theo ước tính của CTCK Bản Việt, luồng tiền từ P-Notes hiện dao động dưới 5% – 7% tổng giá trị giao dịch toàn thị trường, con số này thực tế chưa thể gây sóng gió trên thị trường chứng khoán Việt Nam.
Bên cạnh đó, các tổ chức phát hành P-Notes đều là các ngân hàng lớn, có quy trình kiểm soát nội bộ chặt chẽ để chống rửa tiền. Nói chung, nhiều người có xu hướng tin rằng, những nguồn tiền “bẩn” từ Việt Nam được cho là sẽ tìm cách chảy vào các ngân hàng Thụy sĩ chứ rất ít khả năng quay ngược về VN dưới hình thức P-Notes.
Bởi đặc trưng tâm lý bầy đàn nên những biến động của thị trường chứng khoán Việt Nam hiện nay phần lớn xuất phát từ nhà đầu tư trong nước. Việc tham gia đầu tư vào P-Notes có chăng là biểu hiện “lách luật” của các nhà đầu tư nước ngoài do quan ngại những thủ tục rườm rà, phức tạp khi đầu tư vào Việt Nam. Ngoài ra TTCKVN còn có một van an toàn khác là quy định quỹ đóng ở tất cả các quỹ đầu tư nước ngoài tại Việt Nam, nhằm chống lại nguy cơ thị trường sụp đổ khi xuất hiện khả năng NĐTNN rút tiền ồ ạt.
Xét về lâu dài, khi dòng vốn từ P-Notes có quy mô lớn hơn, sẽ cần có sự quản lý chặc chẽ, như yêu cầu tổ chức phát hành P-Notes kê khai danh mục đầu tư và những biện pháp theo dõi biến động dòng tiền từ P-Notes. Tuy nhiên, việc quản lý cũng phải hết sức khéo léo để không vô hình trung là giảm tính hấp dẫn của TTCKVN trong mắt của Nhà đầu tư nước ngoài.
Kết luận
P-Notes hoặc PN, là một công cụ tài chính phái sinh được các tổ chức đầu tư phát hành dành riêng cho các nhà đầu tư nước ngoài (phổ biến ở thị trường chứng khoán Ấn Độ) mà không cần đăng ký với cơ quan quản lý thị trường. Ở Việt Nam, dòng tiền P-Notes là một trong những đối trọng để cân bằng lại lực bán ra của nhà đầu tư cá nhân, thường chặn đà giảm của thị trường và đôi khi được xem là có tác động tích cực. Tuy nhiên, khi so sánh P-Notes với ETF thì ETF là một công cụ hoàn toàn vượt trội.
